مشکل انتخاب موضوع برای پایان‌نامه و چند راه‌حل

یکی از مشکلات عمده دانشجویان تحصیلات تکمیلی، انتخاب موضوع پایان‌نامه (thesis) کارشناسی ارشد و رساله (dissertation) دکتری است. در این نوشتار کوتاه به بررسی علل به وجود آمدن این مشکل و برخی از روش‌های سودمند برای انتخاب موضوعات پژوهشی خواهم پرداخت.

ابتدا لازم است به تفاوت موضوع و عنوان توجه کنیم. موضوع کلی است و در تحقیقات کمی همان متغیر وابسته است؛ متغیری که پژوهش برای شناخت یا تبیین آن انجام می‌شود. اما عنوان موضوعی است که محدودتر شده است و در تحقیقات کمی شامل متغیر یا متغیرهای مستقل و بعضاً" بیانگر جمعیت موردبررسی و قلمرو زمانی و مکانی تحقیق است.

    پیش از اینکه به روش‌های انتخاب موضوع بپردازیم، لازم است بدانیم که چرا برخی از دانشجویان در انتخاب موضوعات پژوهشی مشکل‌دارند؟

علل بروز این مشکل را می‌توان به دودسته تقسیم کرد:

۱)علل بیرونی شامل، فقدان راهنما و دانش علمی

۲)علل درونی شامل، فقدان انگیزه علمی و هدف بلندمدت تحصیلی

    اساتید منبع معتبری برای یافتن موضوعات پژوهشی هستند. بنابراین، نبود اساتید متخصص در حوزه‌های موردعلاقه دانشجویان، یکی از علل سردرگمی آن‌ها در انتخاب موضوعات پژوهشی است. ضعف دانش علمی دانشجویان نیز یکی دیگر از علل بروز مشکل یافتن موضوعات پژوهشی است.

    برخی از دانشجویان راه را اشتباهی رفته‌اند و به خاطر عدم علاقه به رشته خود، انگیزه علمی لازم برای انجام پژوهش را ندارند. بنابراین طبیعی است که دریافتن موضوعات پژوهشی نیز چندان موفق نباشند. مهم‌تر از همه موارد فوق، نبود اهداف بلندمدت در میان دانشجویان است. این دسته از دانشجویان مصداق این جمله هستند که : اگر نمی‌دانید به کجا می‌روید مهم نیست کدام راه را انتخاب می‌کنید. برای نمونه اگر دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی هنوز نمی‌داند که با تحصیل در این رشته چه هدفی را دنبال می‌کند، مهم نیست که موضوع پایان‌نامه‌اش چه چیزی باشد. درست همین "مهم نبودن" است که مشکل می‌آفریند. زیرا موضوع باید دست‌کم برای پژوهشگر مهم باشد. 

    نکته‌ی بسیار مهم اینکه موضوع پژوهشی ما باید در محدوده رشته تخصصی خودمان باشد. البته این بدین معنی نیست که باید بین علوم حصاری وجود داشته باشد و متخصصان هر رشته در آن حصارها محصور باشند. بدین معناست که گام نهادن به حوزه‌های پژوهشی خارج از تخصص ما، می‌تواند در کوتاه‌مدت، و به‌ویژه برای تدوین پایان‌نامه مشکل‌آفرین باشد.

    برای یافتن موضوع پژوهشی روش‌های زیادی وجود دارد که به ۴ مورد از آن‌ها اشاره می‌شود.

روش اول مطالعه پژوهش‌های پیشین است. مطالعه پژوهش‌های پیشین می‌تواند الهام‌بخش موضوعات پژوهشی جدیدی باشد. برای نمونه ممکن است پژوهشی صرفاً" به "سنجش میزان اعتماد به رسانه‌ها" پرداخته باشد و ما تصمیم بگیریم در مورد "عوامل مؤثر بر میزان اعتماد به رسانه‌ها" پژوهش کنیم. ضمن اینکه برخی از پژوهشگران در بخش پیشنهاد‌ها، موضوعاتی را به‌عنوان مکمل پژوهش خود، به پژوهشگران بعدی پیشنهاد می‌کنند. اینترنت می‌تواند یک منبع مؤثر برای بررسی پژوهش‌های پیشین باشد، اما باید توجه داشته باشیم که اینترنت جنگل ICT است و هر چیزی که در درون شبکه است، الزاماً ازنظر علمی معتبر نیست.

 روش دوم مطالعه نظریه‌هاست. نظریه‌ها مباحثی را مطرح می‌کنند که می‌توان آن‌ها در به‌صورت تجربی و در قالب پژوهشی آزمود. برای نمونه ممکن است نظریه‌های ارتباطات به رابطه تلویزیون و خشونت کودکان پرداخته باشند. ما می‌توانیم " تأثیر تلویزیون بر خشونت در میان کودکان" را موضوع پژوهشی خود قرار دهیم. پژوهش‌های منتج از نظریه‌ها به دلیل داشتن پشتوانه نظری، بسیار ارزشمند هستند.

روش سوم مشاهده و مطالعه اکتشافی است. همه ما در زندگی روزمره خود با مسائلی روبرو می‌شویم که می‌توان برخی از آن‌ها را در قالب پژوهشی بررسی کرد. برای نمونه اگر هرروز ساعاتی از عمرمان در پشت ترافیک تلف می‌شود، می‌توانیم "علل بروز ترافیک‌های سنگین شهری" را تحت عنوان یک پژوهش بررسی کنیم. همچنین می‌توانیم با یک مطالعه اکتشافی در پارکی، به یک موضوع پژوهشی در مورد معتادان حاضر در آن پارک برسیم.

 روش چهارم استفاده از جدول کلمات تخصصی است. این روش همانند جدول‌ضرب است که در ردیف اول آن کلمات تخصصی رشته خودمان را می‌نویسیم و همان‌ها را دوباره در اولین ستون جدول تکرار می‌کنیم. از تقاطع این کلمات تخصصی موضوعات جالبی به دست می‌آید. عیب این روش در این است که ممکن است موضوع به‌دست‌آمده، موردعلاقه ما نباشد. این مشکل با افزودن کلمات تخصصی به جدول و افزایش تنوع در عناوین به‌دست‌آمده برطرف می‌شود. اگر ارتباط بین کلمات سطر و ستون منطقی نبود آن‌ها را نادیده می‌گیریم و موارد بعدی را امتحان می‌کنیم. اگر در این روش موضوعات زیادی به دست آمد و زیاد بودن موضوعات برایمان مشکل‌آفرین شد، بهتر است آن‌ها را بر اساس علاقه و توانایی خودمان اولویت‌بندی کنیم و به استاد راهنما نشان دهیم. در نهایت موضوع موردعلاقه مشترک ما و استاد می‌تواند موضوع خوبی برای پایان‌نامه باشد.

 منبع: EdEx